با مرگ سلطان حسین بایقرای تیموری در حدود سال 1911هـ.ق نیروهای جدیدی در شرق و غرب ایران بوجود آمدند. نیروهای ازبک به رهبری محمد شیبانی از منطقه ی اطراف رودخانه ی سیردریا برخاستند و در سال 913ه،.ق اندکی بعد از مرگ سلطان حسین ، هرات را متصرف شدند. اسماعیل در همین ایام ، نیروهای قزلباش را در گیلان و اردبیل دور خود جمع کرد تا انتقام خون پدرش را از شیروانشاه آق قویونلو بگیرد. او از نوادگان شیخ صفی اردبیلی بنیانگذار فرقه ی صوفیان در اردبیل بود که تا اواسط قرن نهم هـ.ق ثروت و قدرت فراوانی به دست آورده بود.
اسماعیل موجب شکست آق قویونلو در سال 906هـ.ق در آذربایجان شد و بر غرب و قسمت هایی از آسیای صغیر استیلا یافت و تا سال 913 هـ.ق بغداد و خوزستان را نیز به زیز سلطه ی خود درآورد. شاه اسماعیل بعد از غرب متوجه شرق شد و در سال 915 هـ.ق خان شیبانی را در مرو شکست داد و به این طریق وارث و جانشین دودمان تیموری در ناحیه ی خراسان گردید. او در سال 920 هـ.ق در جنگ چالدران از سلطان سلیم عثمانی شکست خورد.
جنگ چالدران و غارت تبریز نه تنها از نظر نظامی بلکه از نظر هنری نیز پیامدهای ناگوار بسیاری به همراه داشته است. در این زمان ترکان عثمانی کتاب های مصور و هنرمندان زیادی را با خود به مرکز عثمانی بردند.
شاهان صفوی تا حدودی راه را برای نقاشان که در دوران قبل تا حدودی از حمایت علمای دین محروم بودند، گشودند. در این عهد است که کتاب هایی چون منطق الطیر عطار نیشابوری، یوسف و زلیخای جامی و روضه الصفای میرخواند با تصاویر متعدد آراسته می شوند.
قاضی احمد ، تذکره نویس دوره صفوی ، در حدود سال 1007 هـ.ق کتابی را تصنیف کرد که در آن هنرهای خطی و نقاشی ایران و مشاهیر خوشنویسان و نقاشان را به تصویر کشید. او نقاشی را ثمره ای از ثمرات قلم می دانسته که خداوند در قران کریم به آن سوگند خورده است.
بنابراین به عقیده او نگارگران که موجودات زنده را به تصویر می کشند، باید گرامی داشته شوند زیرا ابزار کار آن ها قلم است و شایسته ی بزرگداشت بیشتری هستند. این شخص، حضرت علی (ع) را پیشگام هنر نقاشی می داند که احتمالا این مطلب جهت ترغیب شیعیان به هنر نقاشی بوده است. 1
از آغاز صفوی مرکز نگارگری از هرات به تبریز ، پایتخت جدید منتقل شد . تاثیر مکتب هرات هم در تبریز و هم در شهرهای خاوری ادامه داشت و خود بهزاد تا سال 930 هـ.ق یعنی تا حکومت شاه تهماسب صفوی ، زنده بود. وجه تمایز مینیاتورهای این دوره کلاه های قرمز رنگ و بلند با چوبک بیرون زده از تارک و دستاوری که عمامه وار به آن پیچیده است می باشد. 2
برخی از ترکیب بندی ها در مینیاتورهای این دوره ، عینا تقلیدی از آثار دوره ی آخر هرات است، خصوصا آن نسخه های هراتی که در ابتدای تسخیر هرات به تبریز منتقل شده بودند.
جنگ چالدران و غارت تبریز نه تنها از نظر نظامی بلکه از نظر هنری نیز پیامدهای ناگوار بسیاری به همراه داشته است. در این زمان ترکان عثمانی کتاب های مصور و هنرمندان زیادی را با خود به مرکز عثمانی بردند
از دوران صفوی منابع مکتوب بسیاری برای پی بردند به تاریخ هنر و فرهنگ ایران به جای مانده است. سفرنامه ها و گزارش های این عهد ، بیانگر بار یافتن سیاحان در نزد شاهان صفوی و بازدید آنها از کوشک های شاهی ، تالارهای بارعام با تزئینات گسترده بر دیوارها است.
گرچه از مجتمع کاخ های قزوین و کاخ های احتمالی صفویان در پایتخت اول آنان، شهر تبریز و عمارت های نایین بقاییای اندکی باقی مانده است یا اصلا اثری وجود ندارد، اما از سده ی یازدهم هجری قمری آثار دیدنی در تالارهای پذیرایی، کوشک های باغی و کاخ های تابستانی و یا بناهای عمومی از جمله سردر بازارها و حمام ها به خوبی جلب نظر می کند. این آثار، موید گزارش های جهانگردان دوره ی صفوی است، به رغم آن که بسیاری از مجموعه دیوارنگاره های سده یازدهم که وصفشان در سفرنامه ها آمده است، اکنون از میان رفته اند.
نقاشی های دوران صفوی را بر اساس زمان ایجاد و نیز سبک و ویژگی هنری آن ها می توان به دو دوره تقسیم کرد:
دوره اول نقاشی صفوی همزمان با حکومت شاه اسماعیل و قسمت عمده ی دوران حکومت شاه تهماسب است.
دوره دوم یا متاخر نیز اواخر حکومت شاه تهماسب تا انقراض حکومت خاندان صفویان در سال 1135 هـ.ق را شامل می شود.
دوره ی اولیه ی نقاشی صفوی، مقارن با آثار نقاش معروف تیموریان ، یعنی کمال الدین بهزاد است. نیز شاگردان بهزاد آثار مشابه آثار تیموری را در این بازه ی زمانی به وجود آورند. این دوره از نگارگری ایران به مکتب تبریز معروف است و نباید با مکتب مغولی تبریز در قرن 7 و8 اشتباه شود. به همین دلیل این دوره را مکتب تبریز دوم می نامند.
از مشخصات نگاگری در این مکتب می توان به ایجاد آثار مشابه آثار بهزاد و ترسیم کلاه های مخصوص قزلباش در تصاویر اشخاص اشاره کرد.
در دوره ی دوم هنر نقاشی صفوی عمامه های بزرگ بر سر اشخاص دیده می شود. در این دوره پرتره هایی از دراویش ، شاهزاده ها و افراد معمولی شکل گرفتند. در دوره ی اخیر به علت ارتباطات سیاسی و تجاری ایران با کشورهای غربی و سایر کشورها نفوذ نقاشی اروپایی و هندی در آثار نقاشی مشاهده می شود.
با عنایت به اینکه نظرات و پیشنهادات شما کاربران گرامی در بهبود خدمات رسانی پایگاه اینترنتی دی ال سل نقش کاملا موثری ایفا می کنند لذا صمیمانه از شما خواهشمندیم با عنایت به حدیث «مومن آیینه مومن است» ، شما نیز آیینه ما باشید و با یادآوری نقاط ضعف و قوت پایگاه اینترنتی دی ال سل، ما را از این امر محروم نفرمایید.
چند نکته مهم:
• نظرات شما پس از بررسی و بازبینی توسط گروه مدیریت برای نمایش در سایت منتشر خواهد شد.
• نظرات تکراری و تبلیغاتی، تائید نمی شوند و امتیازی هم به آنها تعلق نخواهد گرفت.
• در صورتی که نظر شما نیاز به پاسخ دارد، پاسخ خود را در ذیل همان موضوع دنبال فرمایید.